Τεχνητά εμφυτεύματα

Τεχνητά εμφυτεύματα στο ανθρώπινο σώμα:

η διάσταση της ιδιωτικότητας

Τ.Κ. Βιδάλης

Δρ. Νομικής, Δικηγόρος

Επιστ. Συνεργάτης της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής

Η μεγάλη ανάπτυξη της τεχνολογίας των τεχνητών εμφυτευμάτων στο ανθρώπινο σώμα για ιατρικούς ή και μη ιατρικούς σκοπούς έχει ανοίξει ένα σύνθετο πεδίο προβληματισμού.

Τεχνητά εμφυτεύματα έχουμε σήμερα για την αντιμετώπιση προβλημάτων στη λειτουργία του κυκλοφορικού και του νευρικού συστήματος, για τη διόρθωση της ακοής, της όρασης, ακόμη και της μνήμης. Η καινοτομία που συνεπάγονται (τελευταία και με την αξιοποίηση της νανοτεχνολογίας) πηγαίνει πολύ μακρύτερα από τον παραδοσιακό στόχο της ιατρικής – την προστασία της υγείας – επεκτείνοντας τις προοπτικές της στη «βελτίωση» του οργανισμού.

Πέρα όμως από τις ιατρικές εφαρμογές, με τέτοιες «προσθήκες» στο σώμα μας, είναι δυνατόν να αντλούμε πληροφορίες που μας «εξατομικεύουν», που αποκαλύπτουν δηλαδή την ταυτότητά μας. Έτσι διαθέτουμε τρόπους ασφαλούς πρόσβασης σε ορισμένους χώρους ή διεκπεραίωσης ορισμένων συναλλαγών, όπως επίσης και τρόπους ακριβούς εντοπισμού των υποκειμένων αυτών των πληροφοριών.

Ωστόσο, όλες αυτές οι δυνατότητες, δεν έχουν ένα απλό «τεχνικό» ενδιαφέρον, αφού μπορούν να επηρεάσουν άμεσα την προσωπική μας αυτονομία και, κατ’ επέκταση την  κοινωνική μας ζωή. Έννοια – «κλειδί», εδώ, είναι η «ιδιωτικότητα», ο χώρος της «βαθιάς» μας προσωπικότητας, την πρόσβαση στον οποίον πρέπει να ελέγχουμε εμείς οι ίδιοι απόλυτα.

Η ιδιωτικότητα θεωρείται, ηθικά και νομικά, απόλυτα προστατευμένος χώρος για κάθε πρόσωπο, επειδή συνιστά την προϋπόθεση της αυτονομίας του. Αν υποθέταμε ότι οποιοσδήποτε μπορούσε να γνωρίζει στοιχεία της ανεμπόδιστα (όπως π.χ. τις ενδόμυχες πεποιθήσεις μας ή κρίσιμες βιολογικές μας πληροφορίες), τότε η κοινωνική ζωή θα οργανωνόταν σε ένα περιβάλλον ακραίας ανασφάλειας, με το ενδεχόμενο της διαρκούς επιτήρησης σε κάθε μας βήμα.

Αυτός είναι ο λόγος που κάθε τεχνολογία «επαφής» με την ιδιωτική μας σφαίρα διακυβεύει μοιραία τον πυρήνα της προσωπικότητάς μας. Εδώ, λοιπόν, εντοπίζεται η «άλλη πλευρά» και της τεχνολογίας των εμφυτευμάτων: η επέμβαση στις λειτουργίες του οργανισμού και η άντληση τόσο ευαίσθητων πληροφοριών δεν μπορεί να σημαίνει τη αναίρεση της ιδιωτικότητάς μας.

Για να μη συμβεί αυτό, είναι αναγκαίες δύο κυρίως εγγυήσεις, τις οποίες σήμερα προβλέπουν γενικά νομοθετικά κείμενα: α) η ανάγκη της συναίνεσης του ίδιου του προσώπου πριν από κάθε επέμβαση στο σώμα του, ύστερα από κατάλληλη ενημέρωσή του για τον σκοπό της και β) η αυστηρή προστασία των πληροφοριών που έχουν συλλεγεί, ώστε να μην διαδίδονται για άλλους σκοπούς. Στις ουσιαστικές αυτές εγγυήσεις, συνήθως προστίθεται και μία τρίτη, διαδικαστική: η εποπτεία της προστασίας της ιδιωτικότητας από κάποιο ανεξάρτητο όργανο. Οι Αρχές Προστασίας Δεδομένων αναλαμβάνουν στα περισσότερα κράτη αυτόν τον ρόλο.

Οι εφαρμογές της τεχνολογίας των εμφυτευμάτων, είτε για λόγους υγείας είτε για άλλους λόγους, υπόκεινται σήμερα στις παραπάνω εγγυήσεις, χωρίς καμία εξαίρεση. Αυτό πρέπει να τονισθεί και μάλιστα ιδιαίτερα όσον αφορά τα εμφυτεύματα που επιτρέπουν την παρακολούθηση και τον εντοπισμό προσώπων: ακόμη και εδώ η επίκληση της δημόσιας ασφάλειας δεν μπορεί να στερεί τα τελευταία από την προστασία της «βαθιάς προσωπικότητάς» τους.

Υπερβολική «γραφειοκρατία» και εμπόδια στην τεχνολογική πρόοδο; Ας κλείσουμε, σημειώνοντας ότι μια τέτοια «παραδοσιακή» αντίρρηση, έχει πλέον αδυνατίσει. Όχι μόνον γιατί οργανωτικά η τήρηση αυτών των εγγυήσεων είναι απλή και δοκιμασμένη ήδη σε άλλα πεδία, αλλά και διότι είναι καιρός να συνυπολογίζουμε στα πιθανά οφέλη της τεχνολογίας και την προστασία των βασικών αξιών μιας δημοκρατικής κοινωνίας.